Varoluşçuluğun son temsilcisi Milan Kundera’dan esinlendiğim başlıkla tekrar merhaba…

Çocukluğumuzda büyüklerimiz tarafından öğütlenirdik, “Çerkes olduğunu belli etme” diye. Sebebi belki yurdundan sürülmenin ezikliği; belki de baştan desteklediği Kemalist hareketin Yunan’ı yendikten sonra attığı kazığın etkisi iledir, bilemeyeceğim.

Yine Cumhuriyetin Kemalist kadrolarının nüvesini oluşturduğu 1. Meclisteki Müdafaa-i Hukuk grubunun Çerkesler üzerindeki baskı ve sürgüne kadar varan politikalarının etkisinden olsa gerek halkımızda bir yılgınlık hakimdi. Etkileri bizden önceki kuşaklarda halen görülen kendini belli etmeme, öne çıkmama refleksi, ilk olarak kısmen bizim kuşak tarafından kırıldı…

Bir tarafta devşirilmiş ve Türkiye’de yaşayan herkesin Türk olduğu tezini benimsemiş bürokrat kapı kulları; öte yanda büyük çoğunluğu köylerde yaşayan dedelerinin ata yurdundan getirdikleri yaşam biçimini sürdürmeye çalışan yığınlar….

İşte böyle gelindi 50’li yıllara Anadolu’da.

***

 2. Dünya Harbi’nde Kafkasya’yı işgal eden Alman orduları çekilirken onlarla birlikte yurtlarından çıkmak zorunda kalıp Almanya’dan sonra Türkiye’ye gelen göçmenler dernekleşme çalışmalarına öncülük yapıp, ivme kazandırdılar.

Özellikle halk dansları ekiplerinin kurulması ve çalışmalarındaki katkılar inkar edilemez. Savaş sonrası Avrupa’sında geçimlerini karşılamak için gece kulüplerinde sahne alarak en iyi bildikleri işlerden birini yaptılar.

Bu arada bazı kafalarda ata yurdu Kafkasya olgusunun canlanmasını da tetiklediler. Soğuk savaş yıllarında anti-komünizm propagandasında öne çıkan örnekler olarak resmi ideoloji tarafından kullanılmışlardır da. 1961 Anayasasıyla Türkiye gündeminde yerini alan sosyalizm hakkında sorulan pek çok sorunun da kaynağı olmuştur bu şahsiyetler.

***

Onlar ata yurdunu kendi istekleri dışında terk etmek zorunda bırakılanlardı. Onlardan bir kaçını tanıma fırsatım oldu. İçlerinde en meşhuru Ankara’da Elbruz Hoca idi. Ankara ekibi onun sayesinde çok popularite kazandı. Hem Türkiye’de, hem yurt dışında gösteri yapma başarısı göstermesi rahmetlinin adının geniş kesimlerce duyulmasına vesile olmuştu.

İstanbul’da Haşim Hocanın adını duyardık ki, İstanbul’a öğrenci olarak gelince kendisinin küstürüldüğünü ve Adapazarı’nda kurulan derneğin halk dansları ekibinin başına getirildiğini duyduk. Kendisini bir Adapazarı düğününde gördüm ve bir müddet sonra da vefat haberini aldım.

En uzun görüştüğüm Musa Ramazan idi. Kapalı Çarşı’da bir köşe başında yeri vardı. Yer derken dükkan falan değil, bir dolabı ve taburesi vardı. Yirmili yaşlarda olmama rağmen taburesini oturmam için bana vermeye çalışırdı. Oradan çaycı geçerse çay ısmarladığı da olurdu. Ortak konumuz halk dansları ve ekipler olurdu. Sovyetlerden hiç bahsetmez, bazen savaş sonrası Avrupa’sından söz ederdi.

Birde Bursa’da Uzun Ali vardı. Bir iki defa karşılaştık. Fazla konuşmayan, saygılı biriydi. Her zaman taktığını söyledikleri kravatını hiç unutmam Uzun Ali’nin.

İsimlerini saydığım bu kişilerin ortak özelliklerinden birisi yukarıda söylediğim gibi savaş sonrası Avrupa’sında gece kulüplerinde gösteri yaparak, yani çok iyi bildikleri işlerden birini yaparak ekmek parasını kazanmalarıdır.

Elbruz Hoca savaş öncesi halk oyunları eğitimi almış tek profesyoneldi.

***

Yukarıda adlarını saydıklarımdan hiç birisi Adige değildi. Elbruz Hoca Oset, Musa Ramazan Lak, Haşim Hoca ile Uzun Ali Karaçay veya Balkar idi yanlış hatırlamıyorsam.

İkinci Dünya Savaşı sonrası doğdukları topraklardan kopartılan Kuzey Kafkasyalılar’dan tanıdıklarımın içinde en ilginci “Şavukue Wumar “ idi.

Kızıl Orduya katılmasından, Alman saflarına geçmesine kadar çok ilginç ve renkli bir hayat hikayesi vardı. Kendisi Kaberdey’di ve Babıguey köyündendi. Köylerinin yeğeni olduğumu söylediğimde de ya anlamamıştı veya önemsememişti. Bu grubun içinde, halk dansı ile ilgilenenlerin uğraşlarına biraz da küçümseyerek bakan birisi idi.

Bildiğim kadarı ile hepsi rahmetlik oldu.

Onlar, komünizmi kavrayamadan, sistemi korumak için Sovyet toprakları için savaşırken kendilerini birden Faşist Alman saflarında buluvermiş köylü çocukları idi…

Almanlar’a esir düştükten sonra, karnını doyurabilmek için onların safların katıldığını söylemişti Şavukue Wumar.

Köylerinden kopartılan ve ne için savaştıklarının bilincinde dahi olmayan, faşizmi olduğu kadar komünizmi de bilmeyen, çat-pat Rusça konuşan işçi sınıfı adayı köylüler…

Köylerinden uzak Rus steplerinde Faşist Alman Ordusuna esir düşmüş, bazıları da Elbruz Hoca gibi Rus hegemonyasından kurtulduk derken Alman boyunduruğuna girmişti. 

Stalin, faşistlerin safına geçen kendi tebaası mensuplarının ifadesinin kendisi tarafından alınacağını ve Rus tarafına teslim edilmesi gerektiğini kabul ettirmişti Yalta Konferansında.

Drau’da yaşanan facia malum...

Almanların safına geçen başta Kuzey Kafkasyalılar olmak üzere Tatarlar ve diğerleri... Almanların teslim olması ile Müttefiklerce Stalin’e teslim edilen binlerce insan...

Ortak özellikleri Sovyet Vatandaşı ve Müslüman olmaları...

Sayıları pek belli olmayan Drau’da kurşuna dizilen binlerce insan…

Hergün binlerce insanın açlıktan öldüğü savaş sonrası Avrupa’sında onların hesabını kim tutacak ve soracaktı? Birbirlerinin dilini dahi anlamayan, memleketleri iki deniz arası, ortak anlaşmayı yarım yamalak Rusça ile sürdürmeye çalışan dağ köylüleri....

Toplama kamplarında öldürülen milyonlarca Yahudi gündemi doldurunca “düşmanla işbirliği yapan” bu bir kaç bin köylünün ölümü çok daha sonra gündeme geldi.

Ha, bazılarına göre Drau faciası da yaşanmadı. Soğuk savaş günlerinde “Sovyet düşmanlarının bir uydurması” diyenler bile oldu.

Drau  uydurma olsa bile, Elbruz Hoca, Haşim Hoca, Uzun Ali, Musa Ramazan ve Şavukue Wumar yaşadıkları ile birer gerçek.

Birbirlerinin dillerini bilmeyen, bir araya gelince belki de Rusça konuşan, hayatları kaba çizgileri ile aynı eski Sovyet yurttaşı Oset, Lak, Karaçay ve Adige…

Sonradan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı oldular ve burada da vefatlarına kadar kendilerine kuşkuyla bakıldı.

Hepsine rahmet diliyorum…