Değerli Okuyucularım,

Bu bayramda James S. Bell’in “Çerkesya’dan Savaş Mektupları” kitabını büyük bir hüzünle okudum.

“James S. Bell ; İngiliz seyyah, sanatçı, tüccar ve siyaset insanıdır. 1797 doğumludur. Rus makamları tarafından İngiliz hükümeti adına çalıştığı düşünülen Bell, Kasım 1836’da Vixen isimli gemisiyle çıktığı Çerkesya gezisi sırasında, Rus donanmasına ait “Ajax” isimli gemi tarafından Sucukkale (Novorossiyk) limanında gözaltına alınmıştır. Gözaltı sırasında gemiyle birlikte 8 silah, 800 pud barut ve önemli sayıda teçhizata el konulur. Bell’in gemisi Rus Hükümetinin kararı doğrultusunda Karadeniz Filosuna dahil edilerek ismi Sucukkale olarak değiştirilir. Bell de dahil olmak üzere mürettebat Odessa’ya, oradan da İstanbul’a gönderilir. Ancak Bell bu karara direnerek Rusya’nın Çerkesya ablukasını tanımadığını ilan eder. 1837 Nisan ayı başlarında bir Türk yolcu gemisiyle Çerkesya’ya dönmeye karar verir. Ve yanında çok sayıda tüfek, kılıç ve beş bin piastre değerinde barut stoğuyla yola çıkar. Bell üç yıl boyunca Çerkesya’da kalır. Çerkes toplumunun tüm yönlerini ayrıntılı olarak kaleme almakla birlikte bölgeye dair bir çok farklı çizimi de bulunmaktadır. Rus-Çerkes Savaşında doğrudan yer almasa da birçok Çerkes kongresine katılarak siyasi ve askeri tavsiyelerde bulunur. Bell’in mektupları,1840 yılında İngiltere’ye döndükten sonra yayınlanmıştır. Bell, Çerkesya Gezisi sonrası eşi ve iki çocuğu ile birlikte resmî bir İngiliz Temsilcisi olarak Porto Riko adasına atanır ve 1858 yılında vefat eder. (Alıntı,Çerkesya’dan Savaş Mektupları)

Kitap 660 sahife, 33 mektup, bir çok çizim ve haritadan oluşuyor. “Çerkesya’dan Savaş Mektupları” mutlaka okunması gereken kitaplar arasında.
***

Emperyalistler, işgal ettikleri ülkelerin halklarını ilkel ve vahşi olmakla etiketleyerek, kendilerine medeniyet götürdüklerini söylerler. Ancak hiç bir emperyalist ülke işgal ettiği topraklara medeniyet, refah ve uygarlık götürmemiştir; sadece yıkım, zulüm, ölüm ve sürgün götürmüştür.

Rus Çarlığı da Kuzeyde İsveç, Güneyde Çerkesya ve Osmanlı ile savaşarak denize sahip olmak, bir kara devleti olan Rusya’yı denizlere açılan bir imparatorluk yapmanın siyasetini güdüyordu.

Aslında Çerkesya’ya ilk büyük gol Osmanlı tarafından Küçük Kaynarca Anlaşması ile atıldı. Kırım’ın bağımsız olması ve Kabartay’ın Rusya’ya bırakılması bu anlaşma ile gerçekleşti. Bağımsızlığını ilan eden Kırım çok kısa sürede ilhak edildi ve Rusya ile Çerkesya arasındaki tampon ortadan kalkmış oldu.

Osmanlı Devletinin Rusya karşısındaki Çerkeslere ikinci büyük darbesi Edirne Anlaşması ile olmuştur. 1829 yılında imzalanan Edirne Anlaşmasına göre: Osmanlı Devleti, Çerkesya üzerindeki tüm haklarını Rusya’ya devrediyor ve Kuban Nehri ve Bzıb Irmağı arasındaki Karadeniz liman ve kalelerini (Anapa, Soğucak, Gelencik, Sohum, Analara ve Faş başta olmak üzere) Rusya’ya devrediyordu.

Bu anlaşmadan sonra Çerkesya meselesi Rusya’nın bir iç meselesi olarak görülmeye başlandı. Altmış beş yıldır işgal etmeye çalıştığı Çerkesya’nın bir nevi tapusunu almış oldu Rusya.

Ve savaşın dozunu arttırarak en kanlı son otuz beş yıllık safhasını başlatmış oldu.

***

James S. Bell Edirne Anlaşmasından sekiz yıl sonra Çerkesya’ya gelmiş ve geldiği ülkeye ve insanlığa hayran kalmıştır. Ne kadar zor koşullarda ve imkansızlıklar içerisinde vatan savunması yaptıklarının şahidi olmuş ve bunu kayda geçirmiştir. Ruslar Edirne Anlaşmasının üzerinden sekiz yıl geçmiş olmasına rağmen sahilden içeri girememişler inşa ettikleri kalelerin top menzili ötesine geçmeye korkmaktadırlar. Fakat Çerkeslerin kılıç, kama ve tüfek dışında hiçbir silahları yoktur. Tüfekler için gereken barut ise bulunamamaktadır. Baskınlarda Ruslardan ele geçirdikleri toplara koyacak Barut bile yoktur. Denizden abluka altına alınan Çerkesya’da en büyük eksiklik Tuz ve baruttu. Tabi burada en büyük sorunlardan birisi de bütün Çerkesya’nın topyekün hareket etmemesidir. Adeta tehlike kapısına gelmeyen kabilenin savaşı sadece seyretmesidir.

Asalet ve insanlık en çok savaşta sınanan bir şeydir. Bunun en önemli göstergesi savaş esirlerine gösterilen tavırlarda ortaya çıkar. Ruslara esir düşen Çerkeslerin kafataslarından koleksiyon yapan General Zass örneği, vahşiliğin ve ilkelliğin en uç noktasıdır. Ruslar her milletten topladıkları onbinlerce askeri Çerkeslerin üzerine sürmekte ve asker bulmakta zorlanmamaktadır. İnsan kaynağı son derece kısıtlı olan Çerkesler savaşta kaybettikleri evlatlarının yerine yenisini koyamamaktadır. Rus ordusunda askerler son derece değersizdi ve kötü koşullarda ölüm endişesi ile yaşamakta ve Çerkes savaşçılardan çok korkmaktaydılar. O yüzden çok sayıda Rus askeri kaçarak Çerkeslere sığınmakta, esir alınan Rus askerleri asla geri gitmek istememekteydiler. Mr. James S.Bell’in tespit ettiği esirler ve kaçakların tavrı kimin asil kimin vahşi olduğunun en açık göstergesidir.

Korkan kimse dövüştüğü kimseyi asla yenemez. Ruslar da Çerkesya’nın Ormanlık dağlık coğrafyasından ve gözünü daldan budaktan sakınmayan savaşçılarından çok korkuyorlardı. Ama Ruslar meseleyi zamana yayarak, içlerinden işbirlikçiler bularak ve Çerkesyayı her taraftan ablukaya alarak, ormanları ve köyleri yakarak, açlığa mahkum ederek teslim aldılar.

Benim James S. Bell’in kitabından çıkardığım sonuç; eğer Çerkeslerin merkezi bir devlet yapılanması olsaydı Rusların bu kadar asil ve dayanıklı bir milleti yenebilmesi, Çerkesya’yı alabilmesi mümkün olmayacaktı.

***

Çerkeslerin ne kadar dayanıklı, Rusların ise ne kadar dayanıksız bir millet olduklarını size bir Rus’un anlatımıyla aktarmak istiyorum.

İbrahim Yağan’ı hepiniz tanıyorsunuz. Anavatandaki önemli aktivistlerdendir. Sanıyorum 2015 yılıydı; yanında Sosyolog ve tarihçi diye tanıttığı bir Rus ile Türkiye’ye geldi. Gelen kişinin ismi Denis Sokolov idi. İbrahim Yağan Denis Sokolov’un Çerkesler üzerine bir araştırma yaptığını söyledi. Sorduğu provakatif sorulardan istihbaratçı olabileceği konusunda bir miktar şüphelendik. Denis Sokolov Türkiye’deki bütün Çerkes-Kafkas Kurumlarını ziyaret edip sorular sordu. Denis Sokolov’un Çerkeslerle ilgili bir yayınının olup olmadığını -en azından ben- bilmiyorum.

Daha sonra İbrahim Yağan bize anlattı: Denis Sokolov daha önce tarihçi ve sosyolog olarak 1917 Ekim devriminde Rusya’yı terk eden Rusları araştırmak için yola çıkmış. 1917 Ekim devriminde en az Dört yüz bin kişinin Rusya’yı terk edip İstanbul’a ve Balkanlar’a gittiği biliniyor. Ancak tüm aramalarına rağmen Denis Sokolov 1917 Ekim devriminde Rusya’dan kaçan tek bir Rus’a bile ulaşamamış.

İbrahim Yağan’a “Siz nasıl dayanıklı bir milletsiniz. Rusya’dan kaçalı yüz olmamış bir milletten tek bir kişi kalmamış; oysa Çerkes Sürgünü üzerinde yüzelli yıl geçmiş, derneklerinizle, federasyonlarınızla, partinizle, spor kulüplerinizle, vakıflarınızla dimdik ayaktasınız. Sizler Ruslardan çok daha dayanıklı bir milletsiniz” demiş.

Bu anektod bana müthiş moral veren bir şey oldu.

Evet bizler Ruslardan çok daha asil, çok daha dayanıklı ve çok daha eski bir milletiz. Tarihe aktaracağımız bir mirasımız var.

Onun için var olmak zorundayız.

Ancak atalarımızın yapamadığı birlik olmayı başarıp, tüm Çerkes Dünyasına önderlik edecek bir örgütlülük yaratmak zorundayız.